Η επικείμενη διευρυμένη διάσκεψη για το Κυπριακό, που έχει προγραμματιστεί να διεξαχθεί στις 17-18 Μαρτίου 2025 στη Γενεύη, αποτελεί ένα κρίσιμο σταυροδρόμι για το μέλλον της Κύπρου. Παρά τις δεκαετίες διαπραγματεύσεων, η ελληνοκυπριακή πλευρά παραμένει προσηλωμένη στη λύση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ), την ίδια στιγμή που η τουρκοκυπριακή και η τουρκική πλευρά συνεχίζουν να προωθούν λύση δύο κρατών. Η διεθνής κοινότητα, μέσω των Ηνωμένων Εθνών, εξακολουθεί να υποστηρίζει τη ΔΔΟ ως τη μόνη βιώσιμη βάση για μια συνολική λύση του Κυπριακού. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ελληνοκυπριακή πλευρά καλείται να διαμορφώσει στρατηγική που όχι μόνο θα ενισχύσει τις θέσεις της, αλλά θα συμβάλει και στην επανέναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων.
Το Κυπριακό έχει μια μακρά και περίπλοκη ιστορία, με διαπραγματεύσεις που συχνά διακόπτονται εξαιτίας διαφωνιών μεταξύ των δύο πλευρών και εξωτερικών παρεμβάσεων. Η τελευταία σημαντική προσπάθεια για την εξεύρεση λύσης πραγματοποιήθηκε το 2017 στο Κραν Μοντανά, χωρίς όμως να επιτευχθεί συμφωνία. Έκτοτε, οι συνομιλίες έχουν περιέλθει σε στασιμότητα, με την τουρκική πλευρά να προωθεί σταθερά τη λύση δύο κρατών, πρόταση που απορρίπτεται τόσο από την ελληνοκυπριακή πλευρά όσο και από τη διεθνή κοινότητα.
Η διευρυμένη διάσκεψη που θα πραγματοποιηθεί αποτελεί μια νέα ευκαιρία για την επανέναρξη των διαπραγματεύσεων, αν και οι προοπτικές επιτυχίας της εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες. Ένας από τους πιο κρίσιμους είναι η στάση της τουρκικής πλευράς, καθώς η επιμονή της Τουρκίας και της τουρκοκυπριακής ηγεσίας στη λύση δύο κρατών αποτελεί σοβαρό εμπόδιο. Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ψευδοβουλή των κατεχομένων φανερώνουν τις εσωτερικές διαφωνίες που υπάρχουν σχετικά με τη στρατηγική που θα ακολουθηθεί στις διαπραγματεύσεις. Παράλληλα, η διεθνής κοινότητα, μέσω των Ηνωμένων Εθνών, συνεχίζει να στηρίζει τη λύση της ΔΔΟ, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την παρουσία της Αναπληρώτριας Γενικής Γραμματέως του ΟΗΕ, Ρόζμαρι ντι Κάρλο, στις προπαρασκευαστικές συναντήσεις για τη διάσκεψη. Την ίδια στιγμή, η ελληνοκυπριακή πλευρά καλείται να διατηρήσει την εσωτερική της ενότητα, παρουσιάζοντας ένα κοινό μέτωπο. Η συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου και οι προτάσεις που έχουν κατατεθεί αποτελούν ενδείξεις ότι καταβάλλεται προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση.
Για να επιτύχει τους στόχους της στη διάσκεψη, η ελληνοκυπριακή πλευρά θα πρέπει να κινηθεί στρατηγικά και να εστιάσει σε συγκεκριμένες προτάσεις. Μια από τις βασικές της επιδιώξεις θα πρέπει να είναι η επανέναρξη των διαπραγματεύσεων από το σημείο στο οποίο διακόπηκαν στο Κραν Μοντανά, χρησιμοποιώντας ως βάση το πλαίσιο Γκουτέρες, ώστε να διασφαλιστεί η συνέχεια και η διατήρηση του διαπραγματευτικού κεκτημένου. Παράλληλα, είναι ζωτικής σημασίας να επιμείνει στη διασφάλιση του συμφωνημένου πλαισίου της ΔΔΟ, απορρίπτοντας οποιαδήποτε πρόταση αποκλίνει από τη λύση που καθορίζεται από τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Η ενεργός εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις διαπραγματεύσεις θα μπορούσε να προσδώσει επιπλέον βάρος στις προσπάθειες επίλυσης του Κυπριακού, δεδομένου ότι η Κύπρος είναι κράτος-μέλος της ΕΕ. Τέλος, η ανάδειξη των οφελών της λύσης μέσω μιας αποτελεσματικής επικοινωνιακής στρατηγικής, η οποία θα προβάλει τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά πλεονεκτήματα μιας ενωμένης Κύπρου για όλους τους πολίτες, μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, οφείλει να αναλάβει στο πλαίσιο της διευρυμένης διάσκεψης δυναμική και στοχευμένη πρωτοβουλία για επανέναρξη των διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό, διασφαλίζοντας ότι η διαδικασία θα κινηθεί εντός του συμφωνημένου πλαισίου της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα και πλήρη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των βασικών ελευθεριών. Το σχέδιο δράσης που θα υποβάλει και θα προωθήσει πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένες προτάσεις, σαφές χρονοδιάγραμμα και πολυεπίπεδη εμπλοκή διεθνών φορέων.
Η θεμελίωση των διαπραγματεύσεων στο συμφωνημένο πλαίσιο αποτελεί βασική προτεραιότητα, καθώς η μόνη διεθνώς αποδεκτή βάση είναι η ΔΔΟ, όπως καθορίστηκε στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, και οι συγκλίσεις των προηγούμενων συνομιλιών. Ο Γενικός Γραμματέας οφείλει να επαναβεβαιώσει το πλαίσιο Γκουτέρες ως τη βάση των διαπραγματεύσεων, απορρίπτοντας ρητά οποιαδήποτε συζήτηση για λύση δύο κρατών, η οποία αντιβαίνει τόσο στις αρχές του ΟΗΕ όσο και στο ευρωπαϊκό κεκτημένο. Το σχέδιο δράσης του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ πρέπει να είναι πολυδιάστατο και ρεαλιστικό, ενσωματώνοντας πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά εργαλεία για την προώθηση της λύσης. Η επιτυχία του θα εξαρτηθεί από τη σαφήνεια των στόχων, τη διεθνή πίεση προς την Τουρκία και τη διατήρηση της διαδικασίας εντός του συμφωνημένου πλαισίου. Η διεθνής πίεση προς την Τουρκία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία της διαδικασίας. Ο ΟΗΕ πρέπει να κινηθεί διπλωματικά ώστε να απομονώσει τις τουρκικές αξιώσεις περί δύο κρατών. Παράλληλα, η ενεργός εμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι απαραίτητη, ώστε η πρόοδος στο Κυπριακό να συνδεθεί με τις ευρωτουρκικές σχέσεις, συμπεριλαμβανομένης της Τελωνειακής Ένωσης και της οικονομικής συνεργασίας. Η συμμετοχή των ΗΠΑ και άλλων μεγάλων δυνάμεων επιβάλλεται να δημιουργήσει επιπλέον διεθνή πίεση προς την Άγκυρα, καθιστώντας δύσκολη οποιαδήποτε προσπάθεια εκτροπής της διαδικασίας.
Στο πλαίσιο της διαδικασίας, ο ΟΗΕ πρέπει να προγραμματίσει και να προετοιμάσει κατάλληλα μια ή περισσότερες νέες πολυμερείς διασκέψεις, στις οποίες θα συμμετέχουν οι δύο κοινότητες, οι εγγυήτριες δυνάμεις (Ελλάδα, Τουρκία, Ηνωμένο Βασίλειο), η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο ίδιος ο ΟΗΕ. Οι διασκέψεις αυτές πρέπει να προετοιμασθούν με εντατικές προπαρασκευαστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών, και να διέπονται από σαφές χρονοδιάγραμμα, ώστε να αποφευχθούν ατέρμονες συνομιλίες χωρίς αποτέλεσμα. Παράλληλα, η σταδιακή εφαρμογή των συμφωνημένων θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι καμιά από τις δύο πλευρές δεν θα μπορεί να υπαναχωρήσει χωρίς κόστος. Η δέσμευση της Τουρκίας για αποχώρηση στρατευμάτων αποτελεί βασικό παράγοντα επιτυχίας, ενώ η ύπαρξη εγγυήσεων εφαρμογής της λύσης από διεθνείς οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ και η ΕΕ, θα διασφαλίσει τη βιωσιμότητα της συμφωνίας.
Παράλληλα, τα οικονομικά κίνητρα μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλός πίεσης προς τις δύο κοινότητες, προωθώντας μια θετική ατζέντα γύρω από την επίλυση του Κυπριακού. Ο ΟΗΕ, σε συνεργασία με διεθνείς οικονομικούς φορείς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, μπορεί να εκπονήσει μια λεπτομερή μελέτη που θα αναδεικνύει τα οικονομικά οφέλη της λύσης σε τομείς όπως ο τουρισμός, οι επενδύσεις και το εμπόριο. Η δημιουργία ενός Ταμείου Ανασυγκρότησης, το οποίο θα στηρίξει τις περιοχές που θα επηρεαστούν από τη λύση, θα συμβάλει ουσιαστικά στην ομαλή μετάβαση στη νέα κατάσταση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στη διαδικασία, διασφαλίζοντας ότι η λύση θα συμβαδίζει με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και δεν θα δημιουργεί νομικές ή θεσμικές αποκλίσεις. Η χρηματοδότηση έργων υποδομής και η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των δύο κοινοτήτων μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην επιτυχία της διαδικασίας.
Μόλις επιτευχθεί συμφωνία, ο ΟΗΕ πρέπει να διασφαλίσει την εφαρμογή της μέσω ενός ισχυρού και αποτελεσματικού μηχανισμού εφαρμογής και επιτήρησης από διεθνείς οργανισμούς, παράγοντες και παρατηρητές. Παράλληλα, η δέσμευση για την αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων και η συνεχής εμπλοκή της διεθνούς κοινότητας θα αποτελέσουν κρίσιμους παράγοντες για τη διατήρηση της σταθερότητας.
Η διευρυμένη διάσκεψη του Μαρτίου 2025 στη Γενεύη αποτελεί μια από τις λίγες ευκαιρίες που απέμειναν για την εξεύρεση μιας λύσης εντός του συμφωνημένου πλαισίου. Η επιτυχία της θα εξαρτηθεί από την ενότητα και τη στρατηγική της ελληνοκυπριακής πλευράς, την εποικοδομητική στάση της Τουρκίας και την αποφασιστικότητα της διεθνούς κοινότητας να υποστηρίξει μια βιώσιμη λύση. Η Κύπρος δεν αντέχει άλλη μια αποτυχημένη προσπάθεια. Ο χρόνος για μια δίκαιη και λειτουργική λύση εξαντλείται.
*Καθηγητή-ανθρωπολόγου στο Philips University, πρώην πρύτανη και πρώην πρoέδρου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE)
